Trang

Thứ Năm, 26 tháng 7, 2012

TẶNG ĐỒNG ĐỘI CŨ


Anh (mặc áo đen) từ Úc về dự buổi họp mặt đơn vị hồi tháng 4/2009
                                                

Khi anh gọi e
Từ nghìn trùng xa cách
Chia sẻ
Về bế tắc vợ con.


Em lắng nghe,
Trêu chọc
Để anh cười.
Bảo đừng nóng,
Bảo tự rủa mình:
Sao anh quá đỗi ngu ...


Anh thở dài
Cay đắng,
Em cụt hứng chọc trêu
Lái qua chuyện chúng mình
Thuở nhỏ...

Tuổi 13
Em mới vào bộ đội,
Anh 18
Vừa rời phố thị,
Nên dễ gần
Dễ chia sẻ buồn vui...


Anh kể lại
Chuyện ngày xưa uýnh lộn,
Vật đè em
Xuống bụi rơm khô.
Em vùng vẫy
Mắt hằn tia giận
Cái ông này,
Sao ghét quá đi thôi!
Anh năn nỉ:
Bé ơi, thôi nhé!
Em mệt nhoài.
Im lặng.
Chớp thời cơ.
Anh chưa kịp quay lưng,
Em úynh tiếp bất ngờ
Anh bỏ chạy
Ôm vai
Kêu đau quá.
Em hả hê cười
Đắc thắng
Trẻ con
Vui


Sáu năm sau
Em trở về đơn vị
Anh ngỡ ngàng
Hồi hộp gọi
Bé ơi!
Ngoảnh mặt lại
Em cười vui hơn hở
Thật bất ngờ,
Ôi lâu quá đi thôi
Em hồn nhiên
Cười nói chẳng ngớt lời
Anh im lặng,
Bồi hồi
Tim xao động


Ngày xưa đó,
Em sao quên được
Khi tỏ tình
Anh bối rối vòng quanh...
Em thản nhiên
Từ chối,
Thản nhiên về.
Thản nhiên cầm bánh
Anh mua em ăn tối.
Thản nhiên cười
Khi anh xé lòng đau


Ngày xưa đó
Em đâu hiểu được
Nhức nhối lòng
Của kẻ đang yêu.
Ngày xưa đó
Em hồn nhiên
Như cỏ
Chẳng ấp e
Chẳng biết đòng đưa ...


Giờ cũng vậy,
Với anh như thuở ấy,
Vẫn tuổi 13
Nghịch ngợm
Trêu đùa
Dẫu già rồi
Sao cứ mãi tuổi thơ...

____________________________________

Tặng anh Minh Sơn, đồng đội cũ (Sau khi nghe anh chia sẻ chuyện gia đình. KT làm thơ gửi tặng
, anh đã rất vui).
Saigon: 12/12/2009

Thứ Tư, 25 tháng 7, 2012

QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN ĐỊA VĂN HÓA (Phần Ba)


          3.        VỊ THẾ QUẢNG BÌNH
Tuy là vùng đất cực hẹp của đất nước, có điều kiện khí hậu cực kỳ khắc nghiệt, nhưng Quảng Bình ôm trong lòng biết bao điều thú vị về giá trị khảo cổ, lịch sử, văn hóa hết sức đa dạng và phong phú. Quảng Bình có một vị thế quan trọng trong lịch sử phát triển và giao thoa văn hóa của các tộc người từ thời tiền sử cho đến ngày nay. Nếu được quan tâm nghiên cứu, khai thác, Quảng Bình sẽ còn nói lên được nhiều điều ẩn chứa tiềm tàng có giá trị.
Để khẳng được vị thế của mình trên khối tài sản vô giá này, Quảng Bình phải biết bắt đầu từ đâu và như thế nào.
Sự bắt đầu, ấy là tầm nhìn chiến lược và định hướng khai thác khối tài sản này.
Muốn khai thác được nó, Quảng Bình cần phải có những bước căn bản như sau:
-         Kiểm kê và phân loại tài sản: hữu hình và vô hình;
-         Chiến lược khai thác của từng nhóm tài sản;
-         Ghi chép, nghiên cứu, bảo tồn;
-         Với nhóm tài sản hữu hình, Quảng Bình nên gìn giữ và bảo tồn những nét hoang sơ hiện hữu;
-         Với nhóm tài sản vô hình điều vô cùng quan trọng ấy là việc quy hoạch lại cộng đồng. Quy hoạch ở đây, không chỉ đơn giản về địa lý và dân số mà còn là quy hoạch từ góc nhìn văn hóa. Tuyên truyền cho cộng đồng hiểu được giá trị bản sắc văn hóa dân tộc mình để gìn giữ và khôi phục và xây dựng cộng đồng theo nguyên tắc bảo tồn và phát huy hết nét đẹp văn hóa truyền thống. Ấy chính là phương thức “bảo tàng” cộng đồng dựa theo tập quán truyền thống.
 Làm được những điều trên, Quảng Bình sẽ là viên kim cương lấp lánh tỏa sáng…

___________________
 * Ngoài phần ba, các phần 1 và 2 đều là tư liệu có sẵn. KT chỉ có công ngồi đọc và chắt lọc lại.
Hy vọng  đem đến cho các bạn những thông tin thú vị về Quảng Bình, vùng đất tôi yêu.

Thứ Ba, 24 tháng 7, 2012

QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN ĐỊA VĂN HÓA (Phần Hai tt)


-               NGƯỜI MA COONG




Lễ hội đập trống.
Người Ma Coong thuộc tộc Bru Vân Kiều, cư trú thành từng bản làng nhỏ, rải rác từ biên giới Việt-Lào. Bản Cà roòng (xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) mảnh đất linh thiêng của người Ma Coong. Nơi đây còn lưu giữ nhiều phong tục, tập quán mang đậm bản sắc văn hóa như lễ hội đâm trâu, lễ hội đập trống (đánh trống)... Lớn nhất là lễ hội đập trống.

Ngoài ý nghĩa cầu mùa màng bội thu, lễ hội này còn có một tập tục tương tự như đêm chợ tình Khâu Vai, là nơi giao duyên, gặp gỡ của đôi lứa nên có sức hấp dẫn rất lớn. Hằng năm vào ngày 16 thánh giêng, người Ma Coong cả già lẫn trẻ, diện những bộ áo quần đẹp nhất, ở khắp các bản gần xa, thậm chí đồng bào Ma Coong ở tận nước bạn Lào cũng kéo nhau về bản Cà roòng tham gia lễ hội đập trống.
Công việc mất nhiều thời gian nhất, đó là chuẩn bị chiếc trống lễ hội. Mỗi năm da bịt mặt trống được thay một lần. Người ta chọn những tấm da trâu đẹp, phơi khô rồi đem cất ở gác bếp, ngày tổ chức lễ hội mới đem ra bịt, tang trống thì được lưu giữ nhiều năm, khi hư hỏng mới thay thế cái khác.
Lễ hội đập trống được thực hiện vào thời điểm dưới ánh trăng tròn đầu năm (16 tháng Giêng âm lịch), trong sự thiêng liêng và sâu thẳm của núi rừng, thành viên ban chủ lễ trong bộ lễ phục truyền thống, áo mầu đen cài khuy bạc, váy màu đen gấu viền đỏ, vòng bạc... (bộ lễ phục này chỉ được mặc trong dịp lễ hội đập trống và được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác), với tâm niệm thành kính, khẩn cầu thần linh phù hộ, che chở cho con cháu của tộc người Ma Coong. Mở đầu buổi lễ, già làng phải thắp sáng những cây nêu làm bằng sáp ong và khấn mời “Giàng và con ma mót” về ăn xôi, uống rượu, chứng kiến lễ hội, phù hộ cho người Ma Coong có cuộc sống yên lành, làm ăn no đủ, mùa màng bội thu. Các thành viên khác của ban chủ lễ lần lượt thay nhau vào cầu khấn. Lễ cúng kết thúc khi chủ lễ bốc từng nắm lúa gạo ném ra nhiều phía.
Lễ cúng kết thúc cũng là lúc tiếng trống vang lên, từng nhịp trống dồn dập vang xa, vọng vào vách núi, phá tan sự tĩnh lặng của núi rừng. Tiếng trống và men rượu cần như tiếp thêm sức mạnh cho những người tham gia lễ hội. Từng tốp người cầm tay nhau nhảy múa, thay nhau đánh trống dưới ánh trăng, vừa đánh họ vừa hô to “roa lữ giàng ơi” (sướng quá trời ơi), mà phải đánh làm sao cho mặt trống nứt vỡ trước khi trời sáng. Người Ma Coong tin rằng, năm nào trống đánh kêu to và vang xa, nứt, vỡ sớm thì năm đó dân bản sẽ gặp nhiều điều may mắn, mùa màng bội thu.
Ai cũng được tham gia đánh trống, nhưng hăng nhất là lớp thanh niên, họ muốn mặt trống sớm nứt vỡ, để dẫn bạn tình vào rừng tình tự.
Ngoài ra, người Ma Coong còn có một luật tục ngàn đời rất kinh khủng, ấy là trong 5 năm đầu đời, đứa trẻ phải chết theo mẹ để phục vụ mẹ nếu mẹ chúng chẳng may bị chết. Tuy nhiên những luật tục này ngày đã được giảm bớt.

-               NGƯỜI KHÙA

 
Người Khùa sống hòa mình với thiên nhiên và vẫn duy trì được nhiều tục lệ riêng hết sức nhân văn nơi những triền núi phủ lau ngút ngàn ở miền tây huyện Minh Hóa, Quảng Bình.
Tộc người Khùa rất coi trọng việc ứng xử với tự nhiên. Với rừng, họ thờ thần rừng, với sông suối họ thờ thần nước... Các loại thần, với người Khùa đều đồng nghĩa với ma. Một người am hiểu dân tộc mình, nói rằng: “Cái nơi ta sống có nhiều ma, nên nhà ai cũng có bậc cửa vào ra để thờ ma. Ma làm cho người của ta sợ, ma cũng làm cho người của ta thích kể chuyện, ma làm cho người Khùa biết hát, biết uống rượu, ma làm cho người Khùa biết sinh con đẻ cái,…”. Những hiện tượng thiên nhiên, ốm đau, bệnh tật, không lý giải được người Khùa cho đó là ma và tổ tiên người Khùa đã sáng chế ra một vật thiêng, được coi như vị thần tối thượng điều khiển được ma, ấy là “tà riềng”. Tà riềng là một loại khèn có tiếng nỉ non được thổi lên từ lồng ngực những người thông thái nhất bản sẽ đưa lại sự bình an cho người dân. Khèn Tà riềng làm từ cây lồ ô nhỏ của vùng núi cao nhất bản, thanh âm trong vắt vỗ về ma trú ngụ trong từng căn nhà, để ma phù hộ cho người Khùa tai qua nạn khỏi, mùa màng khấm khá. Ngoài ra tiếng nỉ non của Tà riềng còn làm cho những món ăn aboong, adoong, abiing ngon hơn từ cá suối, cá khe.
Làng bản của người Khùa
Quan niệm mộc mạc ấy rất nhân văn và đầy mơ mộng. Có lẽ cũng vì thế mà mọi thành quả từ chăn nuôi, trồng trọt, người Khùa dùng chủ yếu vào cúng bái, lễ lạc hơn là mưu sinh. Với người Khùa, phần hồn quan trọng hơn phần xác. Con người chết đi, hồn được lên cõi trời và ở đó mới có cuộc sống bất tử.
Người Khùa có một luật tục là tục cưới vợ ba lần. Tục này chắc rằng trên thế giới không có tộc người nào có, đó là đàn ông phải cưới vợ đúng ba lần. Đây không phải là cưới 3 người vợ mà chia giai đoạn cưới vợ ra làm 3 kỳ.
-    Lần thứ nhất (được gọi là “bắt vợ”). Nói là bắt vợ nhưng không phải dùng vũ lực, bởi diễn ra nhẹ nhàng. Chàng trai cùng ông cậu đến nhà gái, đập mạnh vào chân cầu thang nhà sàn, bố mẹ cô gái sẽ ra canh cửa. Ông cậu của chàng trai đưa qua khe cửa một thanh kiếm, một con gà, một chai rượu. Khi bố mẹ cô gái uống rượu với ông cậu, chàng trai len lén vào phòng đưa cô gái về nhà làm vợ. Một tuần sau, chàng trai đưa cô dâu về lại nhà bố mẹ vợ để làm lễ cơm thưa trình thành con rể, ở lại một ngày đốn củi đầy bếp mới về, như là cách trả ơn bố mẹ đã sinh ra cô gái cho mình lấy làm vợ.

 Đám cưới của người Khùa

-         Lần thứ ha: (được gọi là lễ cưới ngãi). Vợ chồng cật lực làm lụng, đến khi tích lũy được gia sản thì làm lễ cưới thứ hai, mời bà con xóm bản đến ăn uống chung vui. Nhưng cũng có người cưới ngãi chỉ sau vài năm.
-         Lần thứ ba: là lễ cưới quan trọng, rôm rả và long trọng nhất để chứng tỏ là một người đàn ông Khùa thực thụ. Đám cưới đó còn thể hiện uy lực của người Khùa khi quanh họ có con đàn, cháu đống về bên sân nhà sàn, bưng đầy từng ché rượu, cổ áo đính dày đồng bạc. Heo, bò được mổ, gạo nếp được nấu, khách khứa vào ra ăn uống tấp nập.
Đám cưới lần ba này rất tốn kém, nhưng đó là phong tục phải làm. Tốn kém như vậy nên nhiều người Khùa khi lớn tuổi vẫn không tổ chức nổi lễ cưới lần thứ ba. Họ chết đi, con trai trưởng phải gánh vác trọng trách làm đám cưới ấy cho cha mẹ, gọi là “đám cưới ma”. Người Khùa không thể bỏ đám cưới ma được. Họ quan niệm đây là luật tục đặc trưng quan trọng nhất của tộc người Khùa, để chứng minh sự thành đạt của đàn ông Khùa, nếu bỏ đám cưới này thì tộc người Khùa không còn là người Khùa nữa.
  Ngoài ra, người Khùa còn có tục giữ lửa
 Với quan niệm, dãy núi Giăng Màn trước mặt các bản Hà Vy, Dộ, Loòm, Cà Ai, Tà Vờng, Cà Chăm là nơi tiếp sinh khí, sinh ra trí tuệ, sinh ra cái chữ, sinh ra tiếng nói, sinh ra niềm vui, nỗi buồn và cũng là nơi sinh ra nỗi sợ của người Khùa, sinh ra ma cho người Khùa. Vì núi Giăng Màn quanh năm phủ đầy mây, người Khùa phải có trách nhiệm vun vén cho ma núi nhiều khói sương hơn nữa để giữ gìn hồn cốt tộc người mình, nên già trẻ, gái trai đều hút thuốc. Hút thuốc là cách mà người Khùa giữ lửa cho tộc mình.
Người Khùa tự trồng lấy thuốc lá, điếu thuốc người Khùa hút to như ngón chân cái, nhả đầy khói, vướng vất quanh bản. Người Khùa tin khói thuốc của họ càng làm núi Giăng Màn mờ ảo hơn, và cho họ nhiều sức mạnh hơn. Họ nói, hút thuốc là cách để dân bản nhớ đến núi Giăng Màn, nhớ đến gốc gác, tổ tiên người Khùa. Cái bếp của người Khùa cũng không bao giờ tắt lửa, âm ỉ cháy để khói bay vào núi. Đấy là cách để nhắc nhớ cháu con người Khùa biết rõ nguồn gốc mà giữ gìn bản sắc của mình….
Nói đến những phong tục tập quán nhiều màu sắc của các cộng đồng thiểu số, không có nghĩa là tất cả đều đẹp, mà họ chính là những cộng đồng hiện có đời sống nghèo nàn lạc hậu với không ít hủ tục cần phải loại bỏ. Những tập quán muôn màu này chính là những bảo vật quốc gia cần phải được nghiên cứu, bảo tồn và phát triển. Bảo vật này sẽ làm giàu cho kho tàng văn hóa Việt Nam, nếu ta biết cách bảo tồn và phát huy nó. Ở một góc độ nào đó, nếu được quan tâm đầu tư đúng mức, đây chính là tài sản vô giá của Quảng Bình mà ít nơi nào có được.
 Chỉ điểm qua một vài tộc người tiêu biểu của cộng đồng thiểu số Quảng Bình, ta đã thấy được sự đa dạng phong phú của những nét văn hóa truyền thống lâu đời. Nếu được nghiên cứu, bảo tồn và phát huy những luật tục mang đậm nét nhân văn, Quảng Bình sẽ là một địa chỉ mà ai ai cũng muốn tìm đến để được tìm hiểu và chiêm ngưỡng.
Ngoài những cộng đồng thiểu số đặc trưng, Phong Nha - Kẻ Bàng từng là nơi tá túc của Vua Hàm Nghi trong phong trào Cần Vương ở địa bàn xã Hoá Sơn (nay thuộc huyện Minh Hoá).
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, rừng Phong Nha - Kẻ Bàng còn lưu lại nhiều dấu tích lịch sử oai hung như: đường mòn Hồ Chí Minh Đông Trường Sơn, các di tích Hang Tám Cô, hang Chín Tầng, bến phà Nguyễn Văn Trỗi, các kho hàng hoá trong hệ thống hang động ở Tuyên Hoá, Minh Hoá... Động Phong Nha cũng có một thời được bộ đội đoàn 559 dùng làm nơi cất giấu hàng hoá và những chiếc phà sắt cồng kềnh để vận chuyển xe, hàng ra tiền tuyến.
Dưới góc nhìn của một người nghiên cứu về văn hóa, tôi nhận ra nhiều điều vô cùng quý giá nơi vùng đất này. Quảng Bình đang ôm trong lòng khối tài sản vô giá về lịch sử, văn hóa và thiên nhiên. Nói cách khác, Quảng Bình đang là viên kim cương thô chưa được nghiên cứu chế tác để rực sáng.
                                                                    (còn phần ba "đủ đọc" )

Chủ Nhật, 22 tháng 7, 2012

QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN ĐỊA VĂN HÓA (Phần Hai)


         2.        NHỮNG CÂU CHUYỆN ÍT NGƯỜI BIẾT ĐẾN
Đồng Hới là thủ phủ của Quảng Bình, nguồn nước ngọt cung cấp cho cư dân  ở đây được lấy từ Bàu Tró. Ngoài tầm quan trọng ấy ra, hồ Bàu Tró còn là niềm tự hào của người dân Quảng Bình bởi giá trị về khảo cổ học. Sau khi khai quật các hiện vật có niên đại khoảng 5.000 năm tuổi tại hồ này, các nhà khảo cổ Pháp đã lấy tên của di chỉ này để đặt cho nền văn hoá hậu kỳ đá mới phân bố ở vùng ven biển Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên là văn hoá Bàu Tró. Các hiện vật Bàu Tró là những di vật quan trọng cho việc nghiên cứu dấu tích của người Việt tại khu vực Trung Bộ.
 

  Một góc của Bàu Tró
 Hiện nay, Bàu Tró đang được đề nghị một chế độ bảo vệ nghiêm ngặt vì nó chẳng những là nguồn nước phục vụ sinh hoạt cho một vùng cư dân trù phú mà còn là một di chỉ khảo cổ học, một thắng cảnh nổi tiếng.
Di chỉ khảo cổ học Bàu Tró ở vào 106 độ 37’13" kinh độ Đông, 17 độ 29’30" vĩ độ Bắc. Cuối mùa hè năm 1923, nhà  địa chất kiêm khảo cổ học Páttơ (Etinen Patte) đã tổ chức khai quật Di chỉ Bàu Tró. Hiện vật thu được còn lưu giữ tại Viện bảo tàng lịch sử việt Nam gồm công cụ lao động và những mảnh gốm vỡ, xương cá, vỏ sò,…
-         Công cụ săn bắt, trồng trọt: rìu bôn, cuốc là những công cụ sản xuất quan trọng nhất đều được mài toàn thân và rìu bôn có vai là công cụ đá tiêu biểu nhất của văn hoá Bàu Tró;

Công cụ lao động được khai quật

-         Công cụ chế biến thức ăn: Hòn đá bằng thạch anh (Páttơ gọi là hòn ghè: Perueteur) và bàn nghiền hạt;
-         Công cụ chế tác đồ gốm: dụng cụ đá dùng để tu chỉnh ép (Reto-uchoir), 1 số thổ hoàng (đá son) cùng những mảnh gốm vỡ khá phong phú và đa dạng, bao gồm 3 loại khác nhau: gốm đáy nhọn văn chải 2 mặt, gốm đáy tròn văn thừng, gốm đáy tròn hoặc có chân đế trang trí văn khắc vạch trên nền thừng kết hợp với tô màu đỏ;
-         Công cụ đánh bắt cá: chì lưới và đốt xương sống cá, vỏ sò,…
Với những di vật được khai quật, ta thấy được cư dân tại đây đã đạt đến trình độ chế tác công cụ lao động cao và khẳng định tư duy lao động thời ấy đã có nhiều tiến bộ. Nhất là những hoa văn trang trí trên những mảnh gốm vỡ cũng đã thể hiện được khả năng thẩm mỹ của người xưa. Những điều này chính là nét đặc trưng quan trọng phân biệt giữa văn hoá Bàu Tró với các văn hoá đá mới khác.

Mảnh gốm vỡ

Cùng với Bàu Tró, một số hang động thuộc khu vực vườn quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng cũng đã được khai quật và được khẳng định là văn hóa Hòa Bình từ một nữ khảo cổ người Pháp tên Cô-la-ni (Madeleine Colani) vào năm 1926.  Sau khi phát hiện nhiều di vật ở các hang động phía tây Quảng Bình, bà kết luận: có sự hiện diện của văn hóa Hòa Bình ở khu vực này.
Chủ nhân của văn hoá Hoà Bình trên đất Quảng Bình thời tiền sử đã sống trong các hang động, các mái đá. Họ thường chọn những nơi nhiều ánh sáng và gần nguồn nước nên những di vật còn sót lại cho thấy thức ăn chủ yếu có được là do kết quả từ việc đánh bắt cá và hái lượm. Dần dần, theo mực nước thuỷ triều rút xuống, họ đã lần theo các triền sông có đất đai màu mỡ di cư xuống đồng bằng ven biển, chinh phục thiên nhiên, xây dựng làng bản. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy những di chỉ làng ven các dòng sông như: di chỉ Cồn Nền nằm ở bờ Bắc sông Gianh chừng 200m, di chỉ Lệ Kỳ nằm sát một dòng sông cổ bị vùi lấp v.v... đều thuộc hậu kỳ đồ đá mới của Bàu Tró kéo dài sang đầu thời đại kim khí.
Từ đó, có thể nói rằng văn hóa Bàu Tró cũng chính là sự nối tiếp của nền văn hóa Hòa Bình được lan rộng bởi những cuộc di dân của người tiền sử trên lãnh thổ Việt Nam.


Giếng cổ Chăm hơn 2.500 tuổi tại di chỉ Cồn Nền

Ngoài những phát hiện trên, các nhà khảo cổ còn tìm thấy những dấu vết Chăm  ở Phong Nha trên những bức tượng đá và bàn thờ xây bằng gạch đỏ của người Chăm vào thế kỷ IX-X. Cho thấy hang động này là nơi lưu giữ những dấu tích của người Chăm cổ từ miền Bắc vào miền Nam. Đặc biệt, hiện nay ở Phong Nha vẫn còn 97 ký tự cổ khắc trên đá tại hang Bi ký.
Chữ Chăm trong hang Bi Ký
 Viện Khảo cổ học Việt Nam năm 1995 đã nhận định: động Phong Nha là một di tích khảo cổ học vô cùng quan trọng. Những dấu tích ở hang Bi Ký trong động có thể là một thánh đường Chăm Pa từ thế kỷ IX đến thế kỷ XI. Nơi đây, cũng đã phát hiện nhiều mảnh vỡ các bình gốm tráng men Chàm cùng các mảnh gốm thô sơ có lõi đen.
Nổi tiếng và được sắp vào di sản thiên nhiên thế giới, Phong Nha Kẻ Bàng không chỉ là thắng cảnh thiên nhiên lưu giữ và chứa đựng nhiều di vật tiền sử mà Phong Nha - Kẻ Bàng còn có những cộng đồng thiểu số với những phong tục tập quán đa dạng và độc đáo

-               NGƯỜI VÂN KIỀU (còn gọi là người Bru)
Vốn là cư dân nông nghiệp có trình độ tương đối phát triển, tập trung sinh sống tại vùng trung Lào, sau những biến động của lịch sử diễn ra nhiều thế kỷ, họ phải di cư đi các nơi. Một số đi theo hướng tây bắc sang Thái Lan, một số đi theo hướng đông tụ lại vùng miền núi phía tây Quảng Bình, họ dựng làng xung quanh hòn núi Vân Kiều (núi Viên Kiều), về sau người Việt lấy tên của hòn núi đặt cho một tổng của người Bru, và từ đó họ còn được gọi là Bru - Vân Kiều

Lễ hội đâm trâu
Ngôn ngữ của họ thuộc nhóm ngữ hệ Môn- Khơ Me, bên cạnh những nét văn hóa truyền thống, họ có tư duy sống không khác mấy so với người kinh.
Trước kia y phục che thân chủ yếu từ vỏ cây rừng đập dập lấy xơ. Theo phong tục, nam đóng khố, nữ mặc váy, áo chui đầu, không có tay. Ðồ trang sức thường đeo là các loại vòng ở cổ, tay, khuyên tai. Xưa đàn ông, đàn bà đều búi tóc, riêng thanh nữ búi lệch tóc về phía bên trái, khi đã có chồng tóc được búi trên đỉnh đầu. Dấu hiệu này là sự khẳng định nhân thân của mỗi người. Ở một góc độ nào đó, thì đây là một tập quán rất nhân văn.
Tập tục trong cưới hỏi của người Vân Kiều không khác gì người Kinh. Nhưng trong ma chay thì  người Vân Kiều quan niệm, sống chết là quy luật của thiên nhiên, của tạo hóa (đây là một cách nghĩ rất sáng). Con người cũng như cái cây, con thú trên rừng vậy, có sinh ra lớn lên rồi sẽ chết đi. Sống được rừng che chở, được rừng cho cái ăn, cái mặc, ngôi nhà để ở, con nước để uống nên khi chết phải trở lại với rừng, tiếp tục sống gắn bó với rừng ở một thế giới khác. Người Vân Kiều thường chôn người thân dưới những gốc cây to, tượng trưng cho những lời khẩn cầu, mong thần rừng che chở cho linh hồn của người đã khuất và họ luôn coi chốn ấy là cõi thiêng bất khả xâm phạm. Thế giới tâm linh với người Vân Kiều là đặc biệt quan trọng, nơi những khu rừng được chọn cho cõi vĩnh hằng được bảo vệ rất nghiêm túc. Đây không chỉ là bảo vệ thế giới tâm linh của dân làng mà còn là gìn giữ những gì thuộc về nét đẹp trong phong tục tập quán của mình. 

-         NGƯỜI AREM (nằm trong nhóm tộc người: Arem, Chứt, Mày, Rục, Sách, Mã Liềng, Xá lá vàng)

Ngôn ngữ Arem thuộc nhóm ngôn ngữ Việt – Mường. Các nhà khoa học khẳng định, người Arem có gia tài văn hoá rất đặc biệt. Họ có ngôn ngữ, có phong tục với những bí ẩn lạ lẫm, chưa khám phá hết.
Năm 1956 khi lần đầu tiên người Arem được phát hiện ở Quảng Bình, họ chỉ có chưa đến 100 người. Cuộc sống người Arem nguyên thuỷ trong những hang đá hoặc dưới rèm đá ở rừng già Phong Nha - Kẻ Bàng (huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình). Thời điểm đó, người ta cho rằng người Arem ngoài cuộc sống “ăn lông ở lỗ” ra họ không có bất cứ tài sản nào về tinh thần. Thế nhưng mới đây, người Arem đã làm cho mọi người phải ngạc nhiên. Nếu ta gặp bất cứ một người Arem nào và hỏi: Anh thuộc tộc người nào? Người Arem sẽ không ngần ngại nói: “Chăm rău Arem”- nghĩa là “tôi là người Arem”.
Cách thể hiện này đã gây sự chú ý mạnh với các nhà ngôn ngữ học ngôn ngữ và văn hoá người Arem hấp dẫn giới ngôn ngữ đến kỳ lạ. Theo nhà ngôn ngữ học Trần Trí Dõi thì đó là hình ảnh của tiếng Việt thời cổ xưa, như một nhà bảo tàng lưu giữ các giai đoạn phát triển của tiếng Việt, là di chỉ cần “khảo cổ” để tìm hiểu lịch sử tiếng Việt.
Cũng theo nhà ngôn ngữ học Trần Trí Dõi: “Trước đây, giới ngôn ngữ học rất khó khăn trong việc chứng minh tiếng Việt xưa kia là song tiết (hai tiếng), qua quá trình vận động nó đã chuyển hẳn sang thứ ngôn ngữ đơn tiết (một tiếng). Khi tìm hiểu tiếng Arem và nhiều ngôn ngữ khác tương tự người ta đã giải thích được quá trình này. Dạng thức hai âm tiết rất phổ biến trong tiếng Arem, nếu người Việt nói gió, đất, là một tiếng thì người Arem gọi gió là kaja, đất là atăk. Ngoài ra, căn cứ vào âm tiết, các nhà ngôn ngữ còn nghiên cứu tiếng Arem về mặt thanh điệu (dấu) để chứng minh tiếng Việt xưa kia là ngôn ngữ chưa có dấu. Rất đáng tiếc, hiện nay ngôn ngữ Arem chỉ còn mỗi tiếng nói, vẫn chưa tìm được gia tài chữ viết của họ ở đâu. Tiếng nói người Arem chỉ dùng trong cộng đồng của mình. Những tộc người láng giềng như Ma Coong, Rục, Mày, Sách, Kinh... ít người nói được tiếng Arem. Nhưng hầu như người Arem nào cũng nói được tiếng của những tộc láng giềng, gặp người Khùa họ nói tiếng Khùa, gặp Ma Coong họ dùng tiếng Ma Coong để giao tiếp.
Với người Arem, con gái là tài sản quý của dòng họ, mỗi dịp ai sinh con gái họ liền mở rượu ăn mừng. Con gái đến tuổi lấy chồng, con trai phải làm lễ bỏ của theo yêu cầu của nhà gái. Lễ bỏ của phải có rượu, bạc, gà trống và tiền mặt. Lễ bỏ của bên nhà gái do cậu ruột quyết định và được hưởng trọn vẹn, bố mẹ của cô gái không được gì. Cưới xong cô gái đi làm dâu, nếu bên chồng làm việc gì để cô gái bỏ về thì chồng phải chuẩn bị 3 hũ rượu, 3 con gà trống và cả tiền mặt nữa qua nhà gái gặp cậu làm lễ xin lại vợ. Cậu đồng ý mới được mang vợ về, nếu để vợ bỏ về lần nữa thì lễ xin vợ tăng lên gấp đôi.
Trong thăm thẳm của mênh mông núi rừng, người Arem như hiện thân của nhiều bí ẩn nguyên sơ mà các nhà nghiên cứu cần quan tâm...

                                                                                                                 ( vẫn còn  )                        

Thứ Bảy, 21 tháng 7, 2012

QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN ĐỊA VĂN HÓA (Phần Một)


        Sau hơn tháng trời đầu tư toàn sâm thục linh (một loại sâm quý của Việt Nam nổi tiếng toàn thế giới) và của ngon quý hiếm, cuối cùng KT cũng có được một đứa con mang tên “QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN ĐỊA VĂN HÓA” để đem đến “khoe” với các bậc trưởng lão đầu ngành và các vị cao thủ về văn hóa tại bữa tiệc "Hội thảo khoa học quốc gia về Danh nhân Quảng Bình" (ngày 30/7/2012). Ngoài ban tổ chức ra, các bạn là người đầu tiên được diện kiến nó. Hãy xăm soi cho kỹ nhé. Tuy được đầu tư toàn của ngon vật lạ và quý hiếm, nhưng chưa chắc đã ngon lành như “mẹ” nó nghĩ.
        Mời các bạn nè! 
QUẢNG BÌNH TỪ GÓC NHÌN
ĐỊA VĂN HÓA
                       1.        KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT QUẢNG BÌNH
Quảng Bình là vùng đất nằm trải dài từ 18°05’ xuống 17°05’ vĩ bắc và từ 105°37’ đến 107°00’ kinh đông. Phía bắc giáp Hà Tĩnh, phía nam giáp Quảng Trị, phía tây giáp Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào với đường biên giới là 201,87 km, phía đông là bờ biển dài hơn 116km.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Quảng Bình thuộc bộ Việt Thường của nhà nước Văn Lang, nhưng theo các tài liệu nghiên cứu sau này, Việt Thường là tên của 1 quốc gia cổ đại hình thành trên cơ sở của các bộ lạc sau khi xã hội nguyên thủy tan rã, bước vào ngưỡng của xã hội văn minh đầu tiên – tức xã hội nô lệ gia trưởng. Nhà nước Việt Thường Thị xuất hiện vào đầu thiên niên kỷ thứ II trước công nguyên.
Thời Bắc thuộc, Quảng Bình khi thuộc quận Tượng Lâm, khi thuộc quận Nhật Nam. Năm 192, Quảng Bình lại thuộc lãnh thổ Lâm Ấp. Đến năm 758 Lâm Ấp đổi tên là Chiêm Thành, Quảng Bình nằm trong 2 châu: Châu Bố Chính và Châu Địa Lý. Năm 1069, Lý Thường Kiệt là người đem Quảng Bình về trọn vẹn trong lãnh thổ Đại Việt sau cuộc chiến tranh Việt Chiêm.
Là đoạn cuối của dãy Trường Sơn trùng điệp, Quảng Bình không chỉ nổi tiếng về những tấm lòng quả cảm, về sự hy sinh mất mát của vùng đất tuyến đầu tổ quốc trong những năm chiến tranh chống Mỹ mà còn nổi tiếng bởi những hang động được xếp vào di sản thiên nhiên của thế giới chứa đựng nhiều dấu ấn lịch sử của sự phát triển loài người, của những điều mà ít người biết đến. Ấy là câu chuyện của di chỉ văn hóa Bàu Tró, ấy là câu chuyên về vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng ẩn chứa rất nhiều điều thú vị về văn hóa của các cộng đồng thiểu số. Những vết chân in trên những dải cát mênh mông kia cũng là những câu chuyện dài chưa nói hết…


Đồi cát Quảng Bình

Dòng sông Son chuyển màu từ xanh sang vàng đoạn rẽ vào động Phong Nha.


Dòng sông Son chuyển màu từ xanh sang vàng đoạn rẽ vào động Phong Nha.

Quảng Bình còn là vùng đất địa linh nhân kiệt, bởi sự giao thoa của các nền văn hóa cổ đại cùng những lễ hội dân gian truyền thống: lễ hội đua thuyền, cầu ngư, cầu mùa, tưởng niệm thành hoàng,.. Với những nghi lễ hết sức đa dạng, phong phú theo từng địa phương.

Với tôi, Quảng Bình hết sức hấp dẫn. Quảng Bình như một chiếc bánh đa, nếu được nướng khéo, cảm giác giòn tan trong vòm họng, vị bùi của gạo, vị thơm của vừng sẽ làm ta không thể không tiếp tục thưởng thức, ngược lại, nếu bị nướng cẩu thả, chiếc bánh đa sẽ bị chai cứng, chẳng còn hấp dẫn...

Quảng Bình là thế, rất mộc, rất đời, rất thú vị nhưng rất tiếc là quá ít người hiểu được giá trị vô hình này để khai thác và cảm nhận.
                                                    
                                          Hết phần một (phần hai hơi bị dài nhé )

TỔN THƯƠNG


Tại sao họ trêu ghẹo nhau để rồi lại bị tổn thương?
Có những điều lẽ ra không nên có, nhưng chỉ một chút thôi của sự quá trớn, họ tự làm đau mình. Vì họ chợt hiểu, rồi mình sẽ là 1 chút đùa vui của người khác, cũng như người ta cũng đã từng đùa vui với bao người.
Sự mong manh của tâm hồn là đây. Là khi chợt nhận ra rằng nếu không tỉnh táo, ta cũng sẽ chỉ là trò đùa.

Thứ Sáu, 20 tháng 7, 2012

BÊN LỀ TRẬN HOÀNG ANH - GIA LAI

 
BÊN LỀ TRẬN HOÀNG ANH - GIA LAI
                                                                 20 March, 2011


(ảnh từ internet)

Vừa làm việc vừa “nghe” đá bóng, trận HAGL và ĐTLA. Tiếng kèn vang lên bản nhạc KHỎE VÌ NƯỚC, khiến tôi lẩm nhẩm hát theo và thấm thía vô cùng ca từ của bài hát này:

....DÂN SINH YẾU NHƯỢC MANG THEO MỐI NHỤC VONG QUỐC
DÂN SINH DŨNG CƯỜNG ĐƯA TA TỚI ĐẠI VINH QUỐC. ...

(Giờ dân ta có yếu không mà sao bị bọn tàu khựa đe dọa đủ điều dzậy ta?! Nghĩ mà điên máu, nhưng đành bất lực .)


Bài hát này từ khi là học sinh cấp Một, dưới chế độ Saigon cũ, bọn học trò chúng tôi đã thuộc nằm lòng cùng bài hát "BẠCH ĐẰNG GIANG" . Thuở ấy, tôi không thể hiểu hết được nội dung bài hát. Rồi 13 tuổi, vào chiến khu, học lớp điện báo viên để trở về Saigon hoạt động nội thành. Do hoàn cảnh đưa đẩy, năm 1971, tôi được chọn là hạt giống đỏ miền Nam đưa ra miền Bắc học. Và rồi tất cả chìm sâu trong ký ức...

Ngày xưa ấy, chỉ hát như những con sáo, để giờ đây, ngấp nghé tuổi 60, bất chợt nhận ra giá trị của những ca từ trong bài hát này từ một trận đá bóng. Từ đó mới thấy rằng người xưa đã sâu sắc hơn chúng ta rất nhiều. Dù các cụ chưa chắc đã có bằng thạc sỹ, tiến sỹ xã hội nhân văn như lớp trẻ của chúng ta ngày nay.

Vào ngay google gõ tên bài hát, thế là tôi có được lời của bài hát này. Xin đăng lên đây để chúng ta cùng ngẫm nghĩ.

KHỎE VÌ NƯỚC 

Sáng tác: Hùng Lân & Nguyễn Huy Khôi (1943)

Khỏe vì nước, kiến thiết Quốc Gia.
Đoàn thanh niên ta góp tài ba.
Tạo nguồn dân sinh mới hùng mạnh trong năm giới.
Hợp lực xây hưng thịnh chung nước Nam.

Khỏe vì nước, chí khí cương kiên.
Giống Lạc Hồng uy hùng vô biên.
Trong khốn nguy can trường sống thác ta coi thường.
Việt Nam thanh niên anh dũng muôn năm.

Thanh niên ơi, hồn thiêng núi sông đợi chờ !
Nơi tay ta toàn dân ngóng trông từng giờ.
Mang máu anh hùng ta đừng làm nhơ máu anh hùng.
Trai đất Việt phải nêu đèn sáng thế giới soi chung.

Dân sinh yếu nhược lôi ta đến đường vong quốc.
Dân sinh dũng cường đưa ta tới đài vinh quốc.
Mau gây lấy phong trào khỏe khắp nơi xa gần.
Cho dân trí quật cường và hưng phấn.
Nghìn đời không mờ ánh Duy Tân

(Có thể nghe bài hát bằng cách nhấp chuột vào link sau đây: http://www.youtube.com/watch?v=cylEtWfsiOM, và có thể xem thêm thông tin của bài hát này qua link sau: http://www.tapchithethao.vn/home/detail.asp?iData=2185&nChannel=News)

Xin cám ơn ông Nguyễn Huy Khôi & nhạc sỹ Hùng Lân đã để lại cho đời bài hát vô cùng sâu sắc và mang tính giáo dục rất cao. Tiếc rằng ngày nay bài hát này không được phổ biến rộng rãi trong trường học và không được đưa vào chương trình khoa giáo. (Cũng có khi vì không biết bài hát này nên các bác ngành giáo dục nhà ta không đưa vào trường học đấy thôi. Tiếc thật!)

Và sau đây là bài hát BẠCH ĐẰNG GIANG http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=Souyz947ql

Nhạc:  Lưu Hữu Phước
Lời: Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước

Đây Bạch Đằng Giang sông hùng dũng
Của nòi giống Tiên Rồng
Giống Lạc Hồng, giống anh hùng, Nam Bắc Trung
Trên trời xanh muôn sắc đua chen bóng ô
Dưới đáy dòng nước ánh sáng vởn vơ nhấp nhô
Hàng cây cao soi bóng, gió cuốn muôn ngàn lau
Hồn ai đang phảng phất trong gió cảm xiết bao

Mây nước thiêng liêng còn ghi nhớ rành
Thời liệt oanh của bao người xưa trung chánh
Vì yêu nước Nam vui lòng hiến thân
Liều mình ra tay tuốt gươm bao lần

Dòng nước vẫn sáng dưới trời quang đãng
Từ xưa nêu cao tấm gương anh hùng
Dù có sấm sét bão bùng mưa nắng
Đằng Giang vẫn sáng.. để cho nòi giống soi chung

Đây Bạch Đằng Giang
Sông hùng dũng của nòi giống Tiên Rồng
Giống Lạc Hồng, giống anh hùng, Nam Bắc Trung.
Trên dòng sông một muôn bóng cờ trong chí ta
Biết mấy thành tích, biết mấy chiến công đã qua
Kìa quân Ngô Tiên Trú, giết hết quân sài lang
Kìa quân Trần Quốc Tuấn, đánh thắng quân Thoát Hoan

Nay đã bao lâu còn đâu nữa rồi
Thời gian qua đã bôi mờ trong đêm tối
Người nay có hay: Đã vì chúng ta,
Người hùng anh xưa, giữ nước non nhà


Hồn nước vẫn sống với trời non nước
Ngày nay ta noi khắp gương anh hùng
Dù khó thấy mấy quyết cùng nhau bước
Làm cho gió biết cháu con nòi giống tiên long